Chùa đá Savannakhet là một trong những chứng tích chứng minh đỉnh cao sáng tạo và xây dựng của con người cách đây gần 2000 năm.
Mỗi khi nhắc đến chùa đá, hình ảnh đầu tiên hiện lên trong suy nghĩ những người yêu thích du lịch Lào là di sản thế giới chùa đá VatPhou, tỉnh Champasak tại miền Nam Lào. Tuy nhiên, một ngôi chùa đá nổi tiếng khách cách đó 300 Km về phía Bắc lại được ít người biết đến hơn, với lối kiến trúc tương tự VatPhou, ngôi chùa đá tại bản Hueanhin, huyện Xayphouthong, tỉnh Savannakhet là điểm du lịch tâm linh nổi tiếng được người dân địa phương hết sức gìn giữ và coi trọng.
Theo một số tài liệu lịch sử không chính thức và các truyện kể truyền dân gian, chùa đá Savannakhet được xây dựng vào khoảng thời gian năm 557 – 700 bởi hai anh em Khun Angkharath và Omkharath của triều đại Sikhottabun, một đế chế hùng mạnh tại khu vực Đông Nam Á thời bấy giờ.
Mặc dù ngôi chùa đá đến nay chỉ là điểm du lịch cấp Huyện nhưng giá trị lịch sử và nghệ thuật kiến trúc chứa đựng bên trong chùa đá Savannakhet là vô cùng to lớn.
Mục đích xây dựng ban đầu của chùa đá Savannakhet là nơi thờ cúng các vị thần tối cao của đạo Bà la môn được du nhập từ Ấn Độ vào Đông Nam Á hơn 1000 năm trước. Khun Angkharath đã cho đào hệ thống hầm chạy dưới nền chùa đá, đá tảng đưa đến xây dựng ngôi chùa từ nhiều nơi, tuy nhiên chủ yếu khai thác tại vùng đất phía Tây cách đó khoảng 1km được gọi là “VangHeua”.
Theo các kết quả khảo cổ, nơi này xuất hiện nhiều nhất các dấu vết đục đẽo đá từ núi đá và số lượng đá thừa đã được đục ra nhưng chưa được di chuyển đến điểm xây dựng. Công trình chùa đá được bắt đầu xây dựng từ năm 557 cho đến khi triều đại Sikhottabun tan rã vào năm 700 sau các cuộc chinh phạt từ ngoại bang, mặc dù đã trải qua 3 lần tu bổ vào thời Khmer Khomheuang, thời Lạn Xạng thịnh vượng, chùa được chuyển sang thờ quốc đạo là Phật giáo và một lần tu sửa cuối cùng vào thời Lạn Xạng suy tàn. Tuy nhiên, việc tu bổ chỉ phục hồi được lại những phần kiến trúc bị hư hỏng chứ không tiếp tục xây dựng hoàn thiện khiến công trình này mãi mãi bị dang dở cho đến ngày nay.
Hiện nay, chính quyền địa phương đang cố gắng duy trì hầu hết các nét lịch sử nhằm phục vụ cho du lịch và nghiên cứu khảo cổ. Ý nghĩa, giá trị lịch sử, thiết kế và xây dựng chùa đá cho thấy sự phát triển bậc cao về sức sáng tạo của con người thời bấy giờ, trở thành kho tàng kiến thức giá trị cho các thế hệ sau hiểu biết thêm về quá khứ và cội nguồn.
Ngành du lịch tại Savannakhet có lợi thế khả năng phục vụ du khách hầu hết mọi thời điểm trong năm và đang phát triển rất nhanh trong thời gian qua, mỗi năm tỉnh đón hàng trăm ngàn lượt du khách nước ngoài, đặc biệt là khách Thái Lan do sự thuận tiện di chuyển bởi cầu Hữu nghị số 2 nối với tỉnh Mukdahan. Lâu đài đá trên nằm ở bản Hueanhin, cách thị trấn Xayphuthong 10 km và cách thành phố Kaysone Phomvihan, tỉnh Savannakhet 66 Km. Phương tiện di chuyển đến khu du lịch cũng rất thuận lợi.
Trong hơn 100 điểm du lịch của Savannakhet, chùa đá là điểm du lịch nổi tiếng và thu hút đông đảo khách du lịch trong và ngoài nước đến thăm quan trong thời gian gần đây. Đặc biệt là vào dịp tháng 4 hàng năm, theo truyền thống, chính quyền địa phương và người dân sẽ tổ chức lễ hội Chùa đá.
